19 februari

Op woensdag 19 februari bezochten we Yad Vashem, de gedenkplaats voor de joden die in de aanloop naar en tijdens de Holocaust het leven lieten. Vanuit ons hotel was het plm. 20 minuten per tram (een prachtige, nieuwe tramverbinding die sinds 2 jaar in gebruik is).

Yad Vashem is ontleend aan een tekst uit Jesaja 56 vers 5: “ Ik geef hun binnen mijn huis en binnen mijn muren een gedenkteken en een naam beter dan zonen en dochters; Ik geef hun een eeuwige naam, die niet uitgeroeid zal worden”.

Yad Vashem - gelegen op de berg Har HaZikaron (Berg der Herinneringen) in Jeruzalem - is eigenlijk geen mu-seum, maar een in de loop der jaren steeds uitgebreid aantal gedenktekenen. In het centrale gebouw wordt eerst middels authentiek filmmateriaal een deel van de gang van de Europese joden door de recente geschie-denis getoond. Daarna wordt op indringende wijze verhaald hoe de Jodenvervolging in diverse landen op gang kwam en waarin dat uiteindelijk uitmondde. In de ruimten worden de bezoekers bepaald bij de verschrikkingen van het drama dat zich in de getto’s en de concentratie- en vernietigingskampen voor en tijdens de 2e wereld-oorlog heeft afgespeeld.

De periode van systematische vervolging en vernietiging van de joden maakt - ook als je zoals ik al veel over de 2e wereldoorlog meent te weten – een onuitwisbare indruk. Een citaat uit het rapport van de commandant van een Duits Sonderkommando in Oost-Europa raakte mij bijzonder, omdat het de onmenselijke aanpak van de daders laat zien: “ Op 9 oktober werden 180 joden neergeschoten. Het werk was om 18.30 uur afgerond. Er waren geen ongewone incidenten. De groep keerde met een tevreden gevoel naar het kamp terug”.

Het deel over de 2e wereldoorlog eindigt met de bevrijding van de concentratiekampen door de geallieerden. Voor sommigen kwam de redding net op tijd, voor miljoenen anderen te laat. Het begraven van alle doden die nog in de kampen werden aangetroffen, kon niet anders dan in massagraven, waarin de tienduizenden stoffelij-ke overschotten met honderden tegelijk met gebruik van bulldozers werden samengebracht. Gruwelijke beel-den die getuigen van waartoe een deel van de mensheid in staat was gebleken. Dit gedeelte van Yad Vashem eindigt in imposante herdenkingsruimte, waarin honderden foto’s zijn aangebracht van joden die de oorlog niet overleefden, alsmede duizenden boeken met daarin alle namen van de slachtoffers. Ten slotte wordt de ge-schiedenis van de uittocht van joden naar het toenmalige Palestina beschreven en getoond, tot aan de stichting van de staat Israel.

De uitgang van dit complex is als het ware een wijd open poort die een prachtig uitzicht op de stad geeft; er is na alle doorgemaakte ellende ook nog toekomst. Als je naar buiten loopt, heb je behoefte aan stilte; langdurige stilte om al die indrukken te overdenken en te verwerken, je realiserend dat dit volk, Gods volk, nog steeds aan alle kanten onder druk staat en moet vechten voor zijn voortbestaan. De woorden van een Joodse Rabbijn, uitgesproken in de gaskamer waarin hij met vele anderen stond en wist dat hij moest gaan sterven, geven in mijn beleving weer wat dit volk steeds weer op de been houdt: “ Denk niet dat jullie erin zullen slagen om het Joodse volk te vernietigen. Het Joodse volk zal voor altijd leven”. Toen hij uitgesproken was riep hij uit: “Shema Ysrael” en alle anderen riepen samen met hem “Shema Yisrael” (woorden opgetekend en doorgegeven door een lid van een Sonderkommando in Auschwitz-Birkenau).

In de donkere Hall of Rememberance worden rond een eeuwige vlam 22 vernietigingskampen vermeld. Yad Layeled is het kindermonument gewijd aan de 1½ miljoen kinderen die de Sjoa niet hebben overleefd. Een donkere ruimte waarin 5 kaarsjes staan die door middel van spiegels duizenden lichtpuntjes vormen. De namen van de overleden kinderen, alsmede hun land van herkomst, worden doorlopend voorgelezen. Indrukwekkend, maar tevens afschrikwekkend: verhoede God dat zoiets ooit opnieuw gebeurt.

Bij de uitgang van het park staat een prachtige en bemoedigende tekst (Ezechiel 37 vers 14) opgetekend: Ik zal Mijn Geest in u geven, zodat gij herleeft en Ik zal u doen wonen in uw land; en gij zult weten dat Ik, de Here, het gesproken en gedaan heb, luidt het woord des Heren”. En met die belofte mogen zij - en ook wij - het doen.
- - - - -

De vrije middag die volgde is in diverse kleine groepen op eigen wijze doorgebracht: in het hotel, een rond-wandeling op de stadsmuur (met ds. Aart Brons als gids), een bezoek aan de graftuin of een bezoek aan een natuurgebied aan de rand van de stad. Na het diner luisterden we naar een presentatie door de 71-jarige rab-bijn Uriel Keesing (die tot zijn 30e in Nederland woonde, daar als leraar werkte en die de taal nog uitstekend sprak). Hij verhaalde ons hoe de Joden met bestudering van de Thora omgaan. De 5 boeken van Mozes (Genesis t/m Deuteronomium) worden in de synagoge in 1 jaar tijd (dus op 52 sabbathsdagen) volledig gelezen; het gaat vooral om de lezing, want er volgt geen preek. Er wordt daarvoor een leesrooster opgesteld, dat in alle synago-gen en wereldwijd wordt gehanteerd.

In de (meelevende) gezinnen wordt nadien dagelijks bij een maaltijd - aan de hand van vragen - gesproken en nagedacht over de uitleg daarvan; ook wordt dan bijvoorbeeld uit de profeten gelezen. De Joodse kalender kent ook een schrikkeljaar; er is daarin niet, zoals bij ons, sprake van een schrikkeldag, maar van een schrikkel-maand. Dat schrikkeljaar kent derhalve 56 weken, zodat per sabbath minder hoeft te worden gelezen.

Rabijn Keesing toonde zich een boeiend spreker met een uitgesproken gevoel voor humor, die moeiteloos voor ons bekende beelden gebruikte om zijn betoog te onderbouwen: de oplettende lezertjes (Marten Toon-der), teksten van Wim Kan en Nederlandse reclamekreten uit een ver verleden.

Aad van Kamp.